Rijksmonument

Beschrijving van het monument (provincie NH)

De Nederlandse Hervormde kerk werd in 1895-1897 gebouwd naar ontwerp van J.A.G. van der Steur, vrijwel meteen nadat de kerk, die daarvoor op dezelfde had gestaan, door brand verwoest was. In 1923 werd het interieur van het schip over de laatste twee traveeën verkort, door middel van een houten scheidingswand. De kerk werd in 1978 gerestaureerd.

De eenbeukige neogotische kerk is opgetrokken uit rode baksteen, afgewisseld door natuursteen blokken op de hoeken en rond de vensters, en is met blauwe leien gedekt. De toren met houten spits ligt tegen de oostzijde van het schip. Het schip is opgebouwd uit vier traveeën, waaraan een dwars gerichte lagere ruimte is gekoppeld aan elke zijde. tegen de westzijde is eveneens een vijfzijdige aanbouw geplaatst, nu met op de schuine zijden twee veelhoekige kapellen. Aan beide lange zijden van het schip bevinden zich zelfstandige portaalgedeelten met dubbele ingangen, bekroond met wimbergen welke zijn versierd met hogels en kruisbloem (gebeeldhouwde gotische elementen).

De oostgevel bevat de toren, op vierkante plattegrond gebouwd met steunberen op de hoeken. De deur geeft toegang tot alleen de toren. Daarboven is een balustrade aangebracht, toegankelijk via een deur. Aan drie zijden van de toren zit een venster met flamboyante tracering. De stenen onderbouw wordt na een rondlopende balustrade met pinakels op de hoeken, voortgezet door een houten spits die de overgang naakt van een vierkant naar een achthoek en boven een rijk versierd carillongedeelte in een peervormige bekroning eindigt.

Deze toren is gebaseerd op de verloren gegane eerdere toren van de 16e-eeuwse voorganger van de kerk.De vensters zijn net als in de toren, voorzien van een flamboyante tracering. De vensters boven de portalen beginnen hoger dan de naastliggende. Op de steunberen staan pinakels. De gevel sluit aan op de daklijst met een boogfries. In elk vlak, van de veelzijdige uitbouw aan beide zijden van het schip, zit een venster. Op de hoeken staan steunberen met pinakels, het dak bevat een dakkapel en de aansluiting op het schip is versierd met hogels en kruisbloem. De kap bestaat uit toelopende vlakken.

Op de westelijke uitbouw van de kerk staan op de schuine zijden twee veelhoekige lage torens voorzien van ramen en een veelhoekig dak. Tegen de buitenste zijde tussen deze torentjes zit een toegang tot de consistorie onder een lessenaarsdak. Het schip bezit op de vlakken van het zadeldak een aantal dakkapellen en op de nok een naaldspits.

Het zuidelijke portaal biedt toegang tot de kerk. Een gang loopt over de breedte van de kerk (N.B. de gang is na de restauratie bij de ontmoetingsruimte getrokken. De ontmoetingsruimte, Hans Leijdekkerszaal geheten, kreeg een facelift.). De kerkruimte zelf is bezet met roodgeschilderde houten banken en stoelen. Tegen de scheidingswand staan banken met een luifel erboven.

Tegen de westuitbouw van de kerk, die de consistorie bevat, staat de kansel onder het van Dam orgel uit ca. 1900, opgenomen in de lambrisering. Het doophek bevat een koperen lezenaar uit de 18de eeuw.Ter weerszijden van de kansel hangen psalm- en gezangborden. De wanden van het interieur zijn witgepleisterd. De raamomlijstingen, de bogen van de uitbouwen en de schalken die opgaan naar het houten gewelf, welke alle zijn uitgevoerd in baksteen afgewisseld door natuursteen. Tegen de scheidingswand hangt een groot wandkleed waarop een duif staat afgebeeld (sinds 2012 is het doek weggehaald vanwege de akoestiek van het orgel). In het schip hangt een zestal ijzeren wandluchters en vijf kronen, elk uitgevoerd in neogotische vormen. De ruimte is overwelfd door een groen geschilderd houten spits gewelf, dat rust op consoles en schalken. De ramen zijn gevuld met kleurloos glas.

De kerk is van architectuurhistorische waarde:

a. als een van de zeer zeldzame en authentieke voorbeelden van een neogotische kerk voor een hervormde gemeente gebouwd.

b. als een belangwekkend en representatief bouwwerk in het oeuvre van J.A.G. van der Steur.

c. vanwege de gaaf gebleven hoofdvorm en detaillering.

d. vanwege de oorspronkelijke dispositie van de kerkruimte gericht op de kansel en het orgel daarboven.

De NH kerk ( door het samengaan van NH en Gereformeerde kerk in PKN heet de kerk nu Grote kerk Schagen) is van cultuurhistorische waarde als zeldzaam geworden element uit de kerkgeschiedenis.